Mail Art Continuum – Międzynarodowa Wystawa Mail Artu w Warszawie – 30.03.2023 – 30.04.2023
Kuratorzy wystawy: Anna Kłos (Retroavangarda) i Dariusz Mlącki (Galeria Korekta)
Galeria Korekta: Mazowiecka 11A, 00-052 Warszawa
Uczestnicy: Ballabeni / Baroni / Bealy / Bellini / Beuys /Borkowski / Brandtner / Cohen / De Decker / Gillen / H. R. Fricker / Held Jr / Hemmerdinger / Kłos / Krochmalski / Kuntner / Luigetti / Mlącki / Nielsen / Pallara / Radke / Roussopoulos / Sousa / Tress / Welch / Znajomski
Mail Art to forma sztuki, która wykracza poza tradycyjne ramy i stawia na wolność wyrazu i swobodę artystyczną.
Od 30 marca do 30 kwietnia 2023 w samym centrum Warszawy, w Galerii Korekta można oglądać międzynarodową wystawę mail artu. Uczestniczy w niej 26 artystów z 10 krajów. Są wśród nich weterani mail artu – pochłonięci tym nurtem od ponad 40 lat. Są też artyści uprawiający na co dzień inne dziedziny sztuki takie jak: malarstwo, rysunek czy projektowanie graficzne, dla których mail art był krótkotrwałym, lecz ważnym epizodem twórczości.Ekspozycja obejmuje ponad 80 różnorodnych obiektów. Są to między innymi projekty artystycznych znaczków pocztowych, art-ziny, pocztówki, koperty, projekty stempli artystycznych. Prace w różnych formatach i z różnych lat. Łączy je jedno: niekomercyjny, wywodzący się z idei awangardy charakter.
Przyjrzyjmy się bliżej artystom zaproszonym do wystawy. Z kilkoma z nich współpracujemy od lat, ponieważ brali udział w międzynarodowej wystawie kolażu organizowanej przez Retroavangardę oraz są częścią Retroavangarda’s Gallery of Friends. Mam tu na myśli Willama Hemmerdingera, Allana Bealy, Pere Sousę oraz Kevina Brandtnera.
William Hemmerdinger przygotował specjalnie na tę wystawę trzy kolaże niewielkich rozmiarów. Są one zaprojektowane w charakterystycznym dla artysty stylu. Składają się z elementów dawnej, prywatnej korespondencji: listów, kopert, amerykańskich stempli i pocztowych znaczków, które wtedy były w obiegu. W pracach Hemmerdingera można odnaleźć wyraźne inspiracje dadaizmem szczególnie twórczością Kurta Schwittersa. Ważnym elementem tych kolaży jest liternictwo, a tytułami prac, podobnie jak u Schwittersa są najbardziej widoczne napisy ze starych dokumentów.
Również Allan Bealy specjalizuje się w kolażu. Na wystawę mail artu wysłał dwie ręcznie wykonane pocztówki oraz mały bloczek znaczków artystycznych. Bealy tworzy swoje kolaże seriami i wysyła je tradycyjną pocztą do zaprzyjaźnionych artystów. Jego prace wyróżniają się wysublimowaną kolorystyką i kompozycją. Bealy jako doświadczony kolażysta, a wcześniej projektant graficzny, ma warsztat doprowadzony do perfekcji. Ważnym elementem jego kartek pocztowych są stemple, dedykacje i podpisy.
Z kolei twórczość Pere Sousy jest bardzo zróżnicowana. Od lat 90. artysta wydaje różnorodne publikacje artystyczne i realizuje mail artowe projekty, a także tworzy poezję wizualną w ramach stworzonego przez siebie Merz Mail Factory. Jest to projekt autorski inspirowany Schwittersowskim MERZ. Sousa tworzył setki kolaży i fotomontaży. W latach 1994-1999 redagował art zine P.O.BOX, którego dwie oryginalne okładki z lat 90. zaprezentowaliśmy na naszej wystawie.
Austriak Kevin Geronimo Brandtner jest jednocześnie artystą jak i organizatorem projektów mail artowych. Z wielką pasją realizuje swoje pomysły i tym samym przyczynia się do rozwoju światowego mail artu. Na naszą wystawę przysłał kilka bardzo intrygujących obiektów. Między innymi czarno-białą fotografię przedstawiającą wnętrze opuszczonego domu. W sfotografowanym przez Brandtnera pomieszczeniu widać kominek, w którym pozostał popiół. I ten sam, tyle, że prawdziwy popiół został wsypany przez artystę do małego, plastikowego woreczka i doczepiony do fotografii. Wszystkie projekty mail artowe Brandtnera mają taki właśnie filozoficzno-konceptualny charakter. Prowokują odbiorcę do zastanowienia się nad swoją egzystencją i jej przemijalnością.
Na wystawie w Warszawie zaprezentowanych jest też kilka prac bardziej malarskich i tym samym nieco mniej typowych dla mail artu,. Należą do nich projekty Piotra Krochmalskiego, Dariusza Mląckiego i w pewnym sensie Kevina Gillena i Cristiano Pallary.
Cristiano Pallara uczęszczał do Szkoły Malarstwa i Scenografii Akademii Sztuk Pięknych w Lecce (Włochy). Jego zainteresowania twórcze skupiają się nie tylko wokół malarstwa, ale także wideo i projektów muzycznych. Na wystawie zaprezentowane są dwie pocztówki autorstwa Pallary. Jedna z nich przedstawia oddalające się postaci ludzkie tworzące ciemne rytmy na zielonkawym horyzoncie. Druga jest niemal całkowicie abstrakcyjna. Powstała w procesie zaklejania obrazu półprzezroczystą taśmą. W twórczości Pallary często pojawiają się grupy ludzi, elementy architektoniczne czy pejzaż, ale zawsze tworzą one rytm i w tym sensie jego twórczość łączy się z muzyką.
Piotr Krochmalski specjalizuje się w rysunku wielkoformatowym. Pamiętam jeszcze jego kilkumetrowy rysunek na papierze pakowym, który wisiał w Europejskiej Akademii Sztuk, w której studiowałam, a Piotr Krochmalski uczył tam wtedy sztuki reklamy. Na potrzeby organizowanej przez nas wystawy Piotr przygotował nieco mniejszą pracę w formacie 100 x 70 cm, chociaż jak na wystawę mail artu, to i tak jest to praca gigantyczna! Przedstawia ona dwa francuskie znaczki pocztowe: jeden z portretem van Gogha, a drugi z obciętym jego uchem. Rysunek nosi tytuł ‘List a Arles’. Jak wiadomo Van Gogh przez wiele lat prowadził korespondencję ze swoim bratem Theo. Zachowało się około 600 listów wysłanych przez Van Gogha i to one są głównym źródłem wiedzy o artyście. Praca Krochmalskiego zwraca więc uwagę jak ważną rolę odgrywały te listy. Oczywiście nie były one mail artem w sensie współczesnego nurtu, choć przez artystę zostały wysyłane. Praca Krochmalskiego też mail artem nie jest. Ale jest niewątpliwie intrygującym akcentem całej wystawy, prowokuje do zastanowienia się nad definicją mail artu i jego genezą.
A co do genezy omawianego tematu, to mówi się, że pierwszym mail artem w historii była dostarczona do Cezara zawinięta w dywan Kleopatra.
Dariusz Mlącki (artysta, pedagog, właściciel Galerii Korekta) od lat maluje koperty. Koperty otwarte, zamknięte, z papieru, z kwiatów, z nieba, z piór. Skrywają w środku tajemnicę, a jednocześnie są iluzją. Świetnie namalowane są jednocześnie popisem warsztatowym. Dariusz Mlącki trudni się głównie malarstwem, ale w latach 90. stworzył serię papierowych kopert, które wysyłał tradycyjną pocztą do przyjaciół i kuratorów sztuki.
Kevin Gillen z Wielkiej Brytanii od wielu lat czynnie zajmuje się mail artem. Na wystawie znajdują się dwa kolorowe druki w charakterystycznym dla Gillena stylu trochę nawiązującym do pop artu, a trochę do twórczości Francisa Picabii. Obie prace pochodzą z ostatnich lat. Nieco starsza jest interesująca koperta z ręcznie namalowanym bombowcem B2 – niewidzialnym dla radarów. To ten sam model bombowca, który pojawił się na niebie w czasie wojny w Jugosławii oraz na okładce kultowego art-zina Cieślewicza pt. ‘Kamikaze’. Podobnie jak u Cieślewicza, projekt Gillena ma charakter protestu przeciwko wojnie. Jest to temat bardzo aktualny, szczególnie w Polsce, która graniczy z Ukrainą.
Na wystawie znalazło się więcej antywojennych projektów mail art. Mam na myśli znaczki artystyczne Pere Sousy, a także twórczość Duńczyka Mogensa Otto Nielsena. Nielsen to ikona mail artu. Tak się złożyło, że ostatnia jego przesyłka trafiła właśnie na tę wystawę. Nielsen był twórcą wybitnym, niezwykle zaangażowanym w projekty o charakterze pacyfistycznym i ekologicznym. Oprócz mail atu uprawiał happening, performance i environmental art. Jego dorobek zebrany został w albumie, który prezentowaliśmy podczas wernisażu. Wśród kilku prac Nielsena na wystawie, szczególną uwagę zwraca ‘Stamp Action for Peace’ – zdjęcie z 1983 z akcji artystycznej na rzecz pokoju.
Na omawianej wystawie jest też arkusz znaczków artystycznych z lutego 2022 roku pt. ‘Stop Putin’s War’ zaprojektowany przez Chucka Welcha – artystę którego nie trzeba przedstawiać. Chuck Welch (a.k.a. CrackerJack Kid) – ikona światowego mail artu, edukator, autor licznych tekstów na temat historii tego ruchu artystycznego w Stanach Zjednoczonych i nie tylko. W latach 1980-1995 Welch współpracował i często korespondował z Rayem Johnsonem, „ojcem sztuki pocztowej” i założycielem New York Correspondence School. Przygotowując się do tej wystawy przejrzałam książkę Piotra Rypsona (byłego dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie). Publikacja ta została wydana w 1985 roku w nakładzie 500 egzemplarzy. I są w niej teksty autorstwa trzech artystów prezentowanych na naszej obecnej wystawie. Wśród nich właśnie tekst pt. „O sztuce poczty” Chucka Welcha. Jest to zatem 40 lat wspaniałej historii.
Weteranem mail artu z USA jest również John Held. Bardzo aktywny twórca, który zrealizował mnóstwo wspaniałych projektów i napisał wiele wartościowych tekstów i książek na temat sztuki poczty. Specjalnie na wystawę w Warszawie przysłał między innymi najnowszą swoją serię perforowanych znaczków pocztowych pt. ‘California’.
Adam Roussopoulos to mail artysta młodszego pokolenia, który jak sam twierdzi mail artu uczył się od swych amerykańskich mistrzów. Dziś wydaje artystyczne znaczki pocztowe, tworzy też stemple z podobiznami innych artystów. Jego projekty wyróżniają się pomysłami i wysokim poziomem designerskim. Roussopoulos ma świetnie opanowany warsztat i jest jednym z najbardziej aktywnych współczesnych twórców mail artu. Ma więc moim zdaniem istotny wpływ na rozwój tego nurtu w jego tradycyjnej i awangardowej formie.
Jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci w społeczności mail artowej jest Japończyk Ryosuke Cohen. Jego projekt o nazwie Brain Cell jest wyjątkowy i konsekwentnie realizowany od 1985 roku. Brain Cell jest sieciowym projektem artystycznym, w ramach którego poszczególni artyści projektują znaczki, naklejki, rysunki lub inne małe grafiki. Są one przez nich wysyłane tradycyjną pocztą do Cohena, który składa je i drukuje jako część każdej ‘komórki’ – stanowiącej rodzaj planszy. Drukuje 150 kopii w formacie A3, za pomocą techniki sitodruku zwanej Cyclostyle (technika obecnie wycofana z produkcji). Każdy uczestnik otrzymuje pocztą odbitkę Brain Cell wraz z listą dokumentacji uczestników z całego świata. Cohen nadał nazwę „Komórka mózgowa ”(Brain Cell) swojemu projektowi, ponieważ jak sam twierdzi, struktura mózgu widziana przez mikroskop wygląda jak schemat sieci Mail Art. Na wystawie prezentowana jest plansza Brain Cell z 2016 roku z kolekcji Roberta Znajomskiego.
Silną reprezentację na wystawie stanowią też włoscy artyści. Większość z nich powiązanych jest również z poezją wizualną. Jednym z najbardziej zasłużonych twórców mail artu we Włoszech jest Vittore Baroni. Od połowy lat 70. jest jednym z najaktywniejszych promotorów sztuki poczty. Napisał lub zredagował różne książki na temat aspektów „kultur sieciowych”, które wyprzedziły Internet, w tym przewodnik po sztuce pocztowej Arte Postale – Guida al network della corrispondenza creativa (AAA Edizioni, Bertiolo, 1997). Zorganizował wiele wystaw, wydarzeń, publikacji i projektów zbiorowych z zakresu mail artu, audio artu, poezji wizualnej, undergroundowego komiksu i street artu. Wydał i rozprowadził 100 numerów swojego art. zina Arte Postale! (1979-2009) i był pomysłodawcą przełomowych projektów sieciowych, takich jak modułowy system TRAX (1981-1987). Na wystawie w Warszawie prezentowane są m. in. artystyczne znaczki autorstwa Baroniego, karty, różnego typu druki oraz przykład kolażu typograficznego z ręcznie doklejonymi literami. Kolaż ten jest pomostem między typowym mail artem, a poezją wizualną.
Charakterystyczny styl oparty o typografię wypracował inny włoski artysta Serse Luigetti. Brał udział w setkach wystaw mail artu na przestrzeni ostatnich 40 lat. Luigetti tworzy arkusze znaczków, karty pocztowe, art ziny. Jego projekty składają się z liter, elementów typograficznych i oparte są na powtórzeniach tworząc abstrakcyjny rytm. Kolory najczęściej kontrastowe, czerń biel i czerwień dodają dynamiki i ekspresji jego projektom.
Zupełnie inne prace, ale też bardzo rozpoznawalnym stylu tworzy Lancillotto Bellini. W środowisku mail artowym zwany „panem od portretów’. Bellini tworzy bowiem od lat serię pocztówek i stempli z portretami słynnych artystów. Żywe kolory i uproszczona forma nadaje im charakteru znaku, symbolu, ikony. Pocztówkom towarzyszy tytuł serii, który jest jednocześnie symbolicznym przesłaniem do odbiorców oraz napis ORIGINAL i stempel w formie monogramu artysty. Na wystawie w Warszawie zaprezentowanych jest sześć pocztówek Belliniego z dwóch serii: ‘Mail art for a better world’ oraz ‘Mail art saves our brains’.
W wystawie bierze też udział Franco Ballabeni – włoski artysta zajmujący się mail atem i poezją wizualną od 1984. Przedstawiamy kartę pocztową jego autorstwa dokumentującą performance z 2019 roku w Wenecji.
Geert de Decker swoją przygodę z mail artem rozpoczął w latach 80. Przez wiele lat działalności artystycznej i kuratorskiej zebrał ogromną kolekcję mail artu, która ostatecznie została przyjęta przez Muzeum Narodowe Reina Sofia Centre of Arts w Madrycie i od tego czasu znajduje się w jej archiwach. Na wystawę w Warszawie Decker przysłał kilka druków artystycznych zawierających kolorowe stemple przedstawiające najbardziej charakterystyczne jego projekty.
Mieszkający w Szwajcarii H. R. Fricker przysłał dwie prace w 2021 roku: typową dla siebie kopertę z napisem Stoneland obklejona znaczkami swojego autorstwa oraz arkusz znaczków, na którym widniej projekt stołu w kształcie szwajcarskiego krzyża. Jest to „Stół do prywatnych rozmów pokojowych w celu rozwiązania konfliktów międzyludzkich”. W 1981 roku H. R. Fricker założył w Trogen w Appenzell Ausserrhoden „Biuro działań artystycznych w kraju” i od tej pory stał się jednym z najbardziej aktywnych artystów na światowej scenie mail artowej. Fricker jest autorem słynnego hasła: ‘Mail art is not fine art. It is the artist who is fine’ które często umieszcza na swoich kopertach.
Twórczość pochodzącego z Salzburga Andreasa Kuntnera jest bardzo konsekwentna i wyróżnia się wysokim poziomem projektowania graficznego. Na wystawie prezentuje swoje znaczki artystyczne dotyczące jego współpracy z innymi artystami. Te kolaboracje są wyrazem jego motta »Hirschen aller Länder vereinigt Euch!« / »Jelenie wszystkich krajów łączcie się!«. W czasie, gdy w Austrii zlikwidowano ogromną liczbę urzędów pocztowych, Kuntner założył własną artystyczną pocztę, która funkcjonuje pod następującymi nazwami: »Post Fluxus Office«, »Luxus Post Office«, »Almbach Post« (= Alp Creek Post) i »Mobiles Wald- Wiesen- & Feldpostamt« (= Mobile Forest Grassland & Field Postamt).Kuntner często wysyła puste koperty ze stemplem »Nothing inside« i w tym wypadku właśnie sama koperta jest mail artowym dziełem sztuki.
Ciekawą pracę przekazał na wystawę Marek Radke – artysta polskiego pochodzenia, który przed laty wyemigrował do Niemiec. Dyptyk składający się z dwóch kopert nawiązuje do historii NRD i RFN. Praca powstała w 1989 roku krótko przed połączeniem Niemiec. Składa się ona z dwóch części: pracy wykonanej i wysłanej z Berlina zachodniego oraz pracy wykonanej i wysłanej z Berlina wschodniego. Wysłana była na adres dziś już niestniejącej galerii Carillon w Paderborn. Relief znajdujący się na obu kopertach jest multiplikacją słowa ‘Ordnung’, które jest najczęściej kojarzone z Niemcami przez cudzoziemców. Znaczki pocztowe dotyczą 40 lat NRD jak i RFN. Do prac użyte zostały standardowe koperty jakimi dysponowali mieszkańcy obu części Berlina.
Do historii Niemiec odwołuje się też Horst Tress. Jak sam pisze: „Kiedy Niemcy były jeszcze krajem podzielonym, byliśmy w intensywnym kontakcie z artystami pocztowymi z byłej NRD. Często wymienialiśmy listy w zapieczętowanych kopertach, ale odbywaliśmy też spotkania osobiste. Dyplomaci zachodnioniemieccy, którzy nie podlegali kontrolom na granicy, ogromnie pomogli w zwiększeniu wymiany. Kiedy udało nam się przemycić katalog Documenta przez granicę, mogliśmy być pewni, że wiedziały o nim setki kolegów i że przechodził on z rąk do rąk. Wystawy, które nie zostałyby oficjalnie zatwierdzone, organizowano dla małych grup w domach prywatnych”.
Horst Tress na wystawę przysłał metalowe pudełko z napisem: My Fluxpostphotos are ideas & stories’, w którym znajdowały się malutkie, autorskie fotografie pod wspólną nazwą serii ‘Rolling photos by Horst Tress’. Fotografie odwołują się do codziennego życia, kontaktów międzyludzkich oraz problemów społecznych. Projekty Tressa przywodzą na myśl dobre plakaty społeczne (tzw. plakaty ideowe), a także surrealistyczne pomysły Rene Magritta oraz piękne fotografie Man Raya. Widać w nich też bezpośrednie odwołania do Fluxusu oraz twórczości Josepha Beuysa, którego Tress traktuje jako swego mentora.
Przy tej okazji warto wspomnieć że większość współczesnych artystów zza oceanu odwołuje się do Raya Johnsona – ikony maila artu amerykańskiego, natomiast artyści europejscy, szczególnie niemieccy przywołują postać Josepha Beuysa. Dlatego też dwie prace Josepha Beuysa zostały włączone do tej wystawy. Są one trochę takim pomostem między klasyczną awangardą, a współczesnością.
W wystawie bierze też udział Grzegorz Borkowski – artysta, kurator i krytyk sztuki. W 1990-tych uczestniczył w międzynarodowej wymianie mailartowej korzystając z kontaktów pocztowych, które uruchomili tacy ludzie jak Mogens Otto Nielsen, Chuck Welch czy „Ray” Johnson. Grzegorz Borkowski przyznaje, że mail art był wprawdzie marginesem jego artystycznej aktywności, ale marginesem ważnym i ekscytującym, bowiem rozwijał wyobraźnię, przepływ idei i aktywował różne zakątki osobowości. Jak sam twierdzi, odnalazł w idei mail artu rodzaj cennego marzenia o kreatywności wolnej od strategii dominujących w świecie sztuki.
W Galerii Korekta prezentowany jest linearny rysunek Grzegorza Borkowskiego zawierający motyw zachodu (lub wschodu) słońca. Symbol ten jest ironicznym nawiązaniem do sentymentalnych pocztówek. Stanowi zarówno afirmację takich obrazków, jak i łagodną kpinę z nich. Dla artysty jest znakiem odnajdywania wyobraźni dziecka w sobie.
Na wystawie mail artu w Galerii Korekta można oglądać również kilka prac Anny Kłos: dwa typograficzne kolaże oraz serię autorskich znaczków pocztowych zaprojektowaną na bazie kolaży i zatytułowaną „Fatal Error Type” (jest to komunikat ze starego systemu Windows). Anna Kłos w swoich kolażach wykorzystując oryginalne napisy ze starych, znalezionych druków tworzy kompozycje konstruujące zupełnie nowe treści, bazujące na osobistych refleksjach autorki, a prowokujące odbiorców do dialogu z nimi – indywidualnego poszukiwania skojarzeń, emocji i znaczeń. W ten sposób elementy dawnych dokumentów – komunikaty, pieczęcie czy rysunki techniczne całkowicie zmieniają swój charakter.
Na wystawie znalazły się też prace Roberta Znajomskiego, niedawno zmarłego artysty mail art z Lublina. Jego prace zostały przekazane przez żonę artysty Panią Annę Znajomską.
Na wystawę wybrano dwie symboliczne koperty wysłane przez Roberta Znajomskiego z uzdrowiska Duszniki- Zdrój. Koperty pochodzą z Muzeum Papiernictwa i są wykonane z papieru czerpanego barwionego w masie. Znajomski namalował na nich akwarelą charakterystyczne dla siebie wzory, a następnie wysłał do domu tradycyjną pocztą: jedną kopertę zaadresował do swojej żony, a drugą do siebie samego. Na wystawie zaprezentowano też kopertę bez adresu, dopiero przygotowaną do wysłania.
W tym miejscu należy powiedzieć, że maila art to nie tylko nurt w sztuce stojący w opozycji do galeryjnego obiegu. To przede wszystkim ludzie, nawiązane przyjaźnie i pamięć o tych ludziach. Jak mawiał Fricker: ‘Mail art is not fine art. It is the artist who is fine’.
Wystawa ma na celu zaprezentowanie różnorodności sztuki pocztowej oraz przedstawienie przykładowych prac znanych artystów w szerszym kontekście. W dzisiejszym świecie coraz szybciej rozwijającej się cyfryzacji, analogowa forma komunikacji artystycznej zyskuje nowe znaczenie. Tradycyjny mail art wciąga nowych uczestników i daje możliwość kontynuacji idei zapoczątkowanych przez Raya Johnsona i Josepha Beuysa.
Materiał zebrany na wystawie i jego szczegółowa dokumentacja będzie pełniła rolę edukacyjną.
Na zakończenie chciałabym wyrazić moją wdzięczność dla Dariusza Mląckiego za zgodę na wystawienie tej ekspozycji w jego galerii, Pani Annie Znajomskiej za przekazanie prac z kolekcji jej męża, oraz wszystkim artystom za ich wspaniałe prace i udział w wystawie.
Organizatorzy wystawy: Anna Kłos (Retroavangarda) i Dariusz Mlącki (Galeria Korekta)
tekst: Anna Kłos
Projekt plakatu do wystawy: Anna Kłos
Fotorelacja z wystawy Mail Artu: