Wystawa Concretes/Neoconcretes Paulistas
Kurator – Macaparana
W São Paulo trwa wystawa sztuki konkretnej i neokonkretnej z lat 50. 60., która przyciąga uwagę europejskich krytyków i kolekcjonerów. W ostatnich latach mocno wzrasta zainteresowanie brazylijską abstrakcją geometryczną, a prezentowani na wystawie w São Paulo artyści należą do światowej czołówki. Ich nazwiska można odnaleźć zarówno w najważniejszych muzeach sztuki współczesnej na świecie (jak MoMA czy Houston Museum), jak i w prestiżowych domach aukcyjnych.
Jak zdradził mi kurator wystawy – Macaparana – niezwykle trudno było zgromadzić eksponaty na tę wystawę, ponieważ większość prac wybranych przez niego artystów znajduje się w tej chwili poza Brazylią i w kolekcjach prywatnych. Jednak udało się kuratorowi zaprezentować nam kilka rarytasów. Ale zacznijmy od początku…
Sztuka konkretna i neokonkretna pojawiła się w Brazylii w latach 1940-50, powodując zerwanie z tradycją modernistyczną, która dominowała na scenie artystycznej od 1922 roku. To przerwanie ciągłości wywarło bardzo duży wpływ na młodych brazylijskich artystów i intelektualistów, detronizując tym samym wartości propagowane dotychczas przez Modernizm – owocując nie tylko zaprezentowaniem ciekawych rozwiązań, ale też przyjęciem ideologii estetyki i filozofii znajdującej odbicie w nowych, nadchodzących czasach. Zamiast figuratywizmu odnajdywanego w narodowych czy regionalnych zagadnieniach modernizmu, sztuka konkretna i neokonkretna prezentuje uniwersalny i racjonalny język oparty na geometrii, który przyciąga zupełnie nową generację artystów awangardowych z São Paulo. Willys de Castro, Waldemar Cordeiro, Antonio Maluf, Geraldo de Barros, Hercules Barsotti, Hermelindo Fiaminghi, Maurício Nogueira Lima, Alexandre Wollner, Judith Lauand, Luiz Sacilotto, Lothar Charoux oraz Alfredo Volpi, to artyści właśnie z tej grupy. Ich prace można zobaczyć na wystawie Concretos/Neoconcretos Paulistats, która odbywa się w São Paulo w Studio Nóbrega, od 27 października do 17 listopada 2017. Wystawa będzie również uczestniczyć w Art Weekend São Paulo 2017.
Ekspozycja składa się 25 prac starannie wyselekcjonowanych przez twórcę sztuki abstrakcyjno-geometrycznej Macaparanę, który na zaproszenie galerii podjął się kuratorstwa wystawy. Artysta ten miał przywilej żyć i tworzyć pośród tych światowej sławy wybitnych twórców, którzy wpłynęli na podstawy jego języka artystycznego.
“Moim celem było wyeksponowanie abstrakcji geometrycznej tworzonej przez grupę São Paulo w drugiej połowie XX wieku, od sztuki konkretnej po pojawienie się grupy neokonkretnej w Rio. Nie widzę między nimi zasadniczego rozdziału, a raczej zróżnicowanie procesu kreatywnego artystów” wyjaśnia kurator. Aby uzupełnić rozumienie tego okresu, kontekst prac jest uzupełniany przez katalogi i oryginalne teksty, głównie z lat 1950-60, czyli z okresu największej aktywności obu ugrupowań. “Koniec drugiej wojny światowej wywołał falę optymizmu, napędzaną przez politykę rozwojową państwa, która znalazła odbicie w sztuce. Obraz abstrakcyjny jest zbudowany wyłącznie z plastycznych elementów – płaszczyzn i kolorów – bez żadnego, dodatkowego ukrytego znaczenia. Kolejnym istotnym efektem sztuki konkretnej jest też koniec wpływu szkoły paryskiej na sztukę brazylijską”, dodaje Macaparana.
Na wystawie pokazane zostaną także prace następujących artystów związanych z Bauhausem: Szwajcara Maxa Billa (1908-1994) i Niemca Josefa Albersa (1888- 1976). To właśnie koncepcje tych dwóch artystów wzbudziły zainteresowanie abstrakcją geometryczną w Brazylii w efekcie dwóch przełomowych wystaw: w São Paulo Museum of Modern Art w 1949/50 oraz na pierwszym Międzynarodowym Biennale w São Paulo w 1951, gdzie Max Bill zdobył nagrodę za słynną rzeźbę ‘Tripartite Unit’.
Na wystawie w Studio Nóbrega można zobaczyć dwie rzadkie prace tych artystów: minimalistyczny olej na płótnie pt. ‘Kondensation Von Komplementar Faben’ (1969) Maxa Billa, obraz, który jest świadectwem jego wierności teoriom konkretyzmu oraz WLS XI (1966) Josefa Albersa, który demonstruje schematyczny i chromatyczny puryzm w postaci trójkolorowej litografii.
Artyści sztuki Konkretnej i Neokonkretnej w Brazylii
Pomimo, że język geometrii jest wspólny dla grup São Paulo i Rio, można się doszukać pewnych różnic między nimi. Konkretyści z São Paulo charakteryzowali się bardziej obiektywnym i rygorystycznym podejściem, podczas gdy neokonkretyści z Rio byli bardziej spontaniczni, nie do końca zgodni z teorią Maxa Billa.
Rozbieżności pomiędzy ugrupowaniami z Rio i São Paulo zostały ukazane już na Pierwszej Międzynarodowej Wystawie Sztuki Konkretnej w 1956 roku w MAM-SP. Wystawa zapoczątkowała rozróżnienie dwóch grup, które od 1959 roku przyjęły miano Concreto i Neoconcreto. Wystawa w Studio Nóbrega składa im hołd z punktu widzenia artystów z São Paulo.
Prace i artyści
“We wczesnych latach 50. XX wieku, Alfredo Volpi zerwał z figuracją i przeszedł krótki okres konstruktywizmu, uznawany dziś za jeden ze szczytowych punktów jego kariery”, wyjaśnia kurator. Tempera na płótnie ‘Bez tytułu’ Alfredo Volpiego (1896-1988) z lat 50. to dwukolorowy obraz podzielony po skosie na dwie części, z której każda zawiera kwadrat przeciwnego koloru, jak z w znaku Yin Yang.
Obraz ‘Bez tytułu’ Geraldo de Barrosa (1923-1998) z 1953 r. ukazuje kolorową konstelację na czarnym tle, w której okręgi i linie proste składają się z kolorowych kropek. Praca jest jedną z tych, które znalazły się w kolekcji Studio Nóbrega po śmierci poety z nurtu sztuki konkretnej Decio Pignatari w 2012 r.
Kolejną pracą, która zawiera podstawy sztuki konkretnej, jeśli chodzi o ukazanie wrażenia przestrzeni jest obraz ‘Bez tytułu’ z 1956 roku autorstwa Hermelindo Fiaminghiego (1920-2004). Tutaj trójkąty są wyznaczane przez czarne okręgi, matowe lub błyszczące, nadając efekt trompe d’oeil, podkreślający trójwymiarowość pracy. ‘Simultaneous Stage’s’ (1975) neokonkretysty Herculesa Barsottiego (1914-2010) to praca, zawierająca schematyczny podział kolorów w celu wywołania efektu przestrzennego, który artysta osiągnął przez jego doskonałą zdolność tworzenia sekwencji chromatycznych.
Według słów brazylijskiego poety i intelektualisty Ferreira Gullara (1930-2016), jednego z twórców tego nurtu oraz być może najbardziej zaangażowanego w analizę tego rewolucyjnego kierunku artystycznego, “Sztuka konkretna i neokonkretna należą dziś do kanonu historii sztuki i wiele o niej już napisano i powiedziano ze względu na jej doniosłą rolę jaką odegrała w historii sztuki brazylijskiej.” Jest to motto, pod przewodnictwem którego Studio Nóbrega składa hołd tej grupie wyjątkowych artystów na wystawie Concretos/Neoconcretos Paulistas.
O kuratorze
Artysta plastyk Macaparana (1952) jest bez wątpienia jednym z propagatorów współczesnej sztuki abstrakcyjno-geometrycznej. W latach 70., kiedy przeprowadził się z Recife do São Paulo, gdzie żyje i pracuje do dziś, jego talent malarski, rysowniczy i rzeźbiarski przyciągnął uwagę Herculesa Barsottiego, Willysa de Castro oraz Antonia Malufa, który przedstawił go Pietro Maria Bardi’emu, założycielowi MASP (São Paulo Museum of Art.). Istotnym rokiem był 1979 r. – oprócz swojej pierwszej wystawy indywidualnej w MASP, młody artysta z Pernambuco otrzymał od Bardiego pseudonim Macaparana – będący nazwą jego rodzinnego miasta. Prace Macaparany brały udział w indywidualnych i zbiorowych wystawach w Recife, Rio, São Paulo, Brazylii, jak również Meksyku, Tokio, Nowym Jorku i Londynie, a jego dzieła znajdują się w licznych kolekcjach muzeów oraz w kolekcjach prywatnych, zarówno w Brazylii jak i za granicą. Macaparana jest reprezentowany przez Dan Galeria (São Paulo), Galerie Denise Rene (Paryż) oraz Jorge Maria – La Ruche Gallery (Buenos Aires).
Wystawa pt.: Concrete/Neoconcrete Paulistas
Miejsce: Studio Nóbrega
Wernisaż: 26 październik, g. 19.00
Czas trwania: 27.10-17.11.2017
Adres: Rua Estados Unidos, 1162, São Paulo, SP
Godziny otwarcia: pon. – pt., 10.00 – 19.00
Kontakt: (11) 3031-0142 / (11) 98193-4060
Tłumaczenie: Karolina Kłos
Specjalne podziękowania dla Macaparany i Studia Nóbrega za udostepnienie materiałów.